ویژگی‌های فیزیکی که سنگ قیمتی عقیق را ارزشمند می‌کند عبارتند از رنگ، شفافیت تا حدی کمتر (زمرد همیشه تعدادی اجزاء دارد)، برش، پدیده‌های نوری غیرمعمول درون سنگ مانند پهنه‌بندی رنگ (توزیع نابرابر رنگ در یک جواهر) و آستریا (اثرات ستاره ای).
برای مثال، یونانیان برای سنگ‌های قیمتی استریا ارزش زیادی قائل بودند که به عنوان طلسمات عشقی قدرتمند در نظر گرفته می‌شدند و هلن ترویی معروف بود که ستاره‌های کوروندوم می‌پوشید. به غیر از الماس، یاقوت، یاقوت کبود، زمرد، مروارید (به عبارت دقیق تر، سنگ قیمتی) و عقیق نیز به عنوان گرانبها در نظر گرفته شده اند.
تا زمان اکتشافات آمتیست فله ای در برزیل در قرن نوزدهم، آمتیست نیز یک ماده گرانبها محسوب می شد که به یونان باستان باز می گردد. حتی در قرن اخیر سنگ های خاصی مانند آکوامارین، پریدوت و چشم گربه ای (سیموفان) رایج بوده و از این رو به عنوان سنگ های قیمتی تلقی می شوند.
امروزه دیگر چنین تمایزی توسط تجارت سنگ های قیمتی ایجاد نمی شود. بسیاری از سنگ های قیمتی بسته به نام تجاری آنها حتی در گران ترین جواهرات استفاده می شود با این وجود، الماس، یاقوت، یاقوت کبود، و زمرد هنوز هم شهرتی دارند که از سایر سنگ های قیمتی بیشتر است.
سنگ‌های قیمتی کمیاب یا غیر معمول، که عموماً شامل آن دسته از سنگ‌های قیمتی می‌شوند که به ندرت در کیفیت جواهر یافت می‌شوند که به جز برای خبره‌ها به ندرت شناخته می‌شوند، آندالوزیت، اکسینیت، کاسیتریت، کلینوهومیت و بریل قرمز.
قیمت جواهرات می تواند به شدت نوسان داشته باشد (مانند قیمت تانزانیت در طول سال ها) یا می تواند کاملاً ثابت باشد (مانند قیمت الماس). به طور کلی قیمت هر قیراط سنگ های بزرگتر از سنگ های کوچکتر است، اما محبوبیت اندازه های خاص سنگ می تواند بر قیمت ها تأثیر بگذارد. چند سنگ قیمتی به عنوان جواهرات در کریستال یا شکل دیگری که در آن یافت می شود استفاده می شود.
با این حال، اکثر آنها برای استفاده از جواهرات بریده و جلا می شوند. تصویر سمت راست مربوط به یک عملیات برش تجاری روستایی در تایلند است. این کارخانه کوچک سالانه هزاران قیراط یاقوت کبود را برش می دهد.
دو طبقه بندی اصلی عبارتند از سنگ های تراش خورده به صورت پروانه، سنگ های گنبدی شکل به نام کابوشن و سنگ هایی که با دستگاه روکش و با پولیش تراشیده می شوند. پنجره های کوچک مسطح به نام وجوه در فواصل منظم در زوایای دقیق.
